Sovjet Ereveld

Op het Sovjet Ereveld in Leusden, naast de Amersfoortse begraafplaats Rusthof, liggen 865 oorlogsslachtoffers uit de voormalige Sovjet-Unie begraven.

Op 27 september 1941 kwamen op de veelosplaats bij station Amersfoort 101 krijgsgevangenen uit de Sovjet-Unie aan. Ze waren gevangengenomen aan het Oostfront, niet lang na de Duitse inval in de Sovjet-Unie. De soldaten waren naar verluidt afkomstig uit Sovjetrepublieken in Centraal-Azië, hoofdzakelijk Oezbekistan en Kazachstan. Ze werden door de nazi’s beschouwd als Untermenschen en beestachtig door hen behandeld. Tijdens hun lange treinreis naar Nederland hadden ze amper iets te eten of te drinken gekregen. De soldaten moesten omringd door bewakers van het station door de stad naar Kamp Amersfoort in Leusden lopen. Ze trokken veel bekijks. Op de omstanders maakten ze een dodelijk vermoeide, hongerige en meelijwekkende indruk. Verschillende Amersfoorters probeerden hen wat te eten te geven. 

Ook tijdens hun verblijf in Kamp Amersfoort  werden de Russen, zoals ze werden genoemd, ronduit slecht behandeld. Binnen een halfjaar overleden 24 van hen aan honger, ziekte en mishandeling. De kamparts liet van twee gestorven Sovjet-krijgsgevangenen het hoofd afsnijden. Hij liet hun schedels uitkoken en plaatste deze als curiosa in zijn werkkamer.

Op 9 april 1942 werden de overgebleven 77 Sovjetsoldaten gefusilleerd. Het zou de op één na grootste massa-executie in Nederland tijdens de Tweede Wereldoorlog blijken te zijn. Bij de graven van de overleden Sovjetsoldaten, en niet ver van de plaats van de executie, is een monument opgericht: monument Koedriest. Stichting Sovjet Ereveld houdt hier sinds 2012 jaarlijks een herdenking.

Na de oorlog werden de stoffelijke overschotten van de 101 Sovjetsoldaten eerst herbegraven op de Amersfoortse begraafplaats Rusthof en in 1947 overgebracht naar het nieuw aangelegde Sovjet Ereveld in Leusden. Langzaamaan raakten ze daar, anoniem begraven, in de vergetelheid. Stichting Sovjet Ereveld zorgt ervoor dat ze niet vergeten worden. In 2021 slaagde Stichting Sovjet Ereveld erin twee van de soldaten te identificeren.

691 krijgsgevangenen uit Margraten

Op het American Battlefield in het Limburgse Margraten lagen nog eens 691 soldaten uit de Sovjet-Unie begraven. Zij hadden gevochten in het Rode Leger, waren krijgsgevangene gemaakt door de Duitsers. Velen kwamen terecht in kampen in het Ruhrgebied (onder meer Stalag VI A in Hemer en Stalag VIK in Stukenbrock), waar ze onder erbarmelijke omstandigheden moesten werken.

De meeste van de 691 in Margraten begraven Sovjetsoldaten waren bezweken aan ziekte in de laatste dagen van de oorlog of in de eerste dagen en weken na de bevrijding. Het Amerikaanse leger had hen opgenomen in ziekenhuizen in Duitse plaatsen als Lüdenscheid, Hamm, Dortmund en Bad Lippspringe. Na hun dood – vaak door tuberculose – werden hun stoffelijke overschotten overgebracht naar het dichtstbijzijnde Battlefield buiten Duitsland, zodat geen geallieerde oorlogsslachtoffers op vijandelijk grondgebied begraven hoefden te worden. 

Na de oorlog wilden de autoriteiten van de begraafplaats in Margraten een permanent ereveld voor uitsluitend Amerikaanse soldaten maken. De soldaten uit de Sovjet-Unie werden overgebracht naar Amersfoort, waar al de 101 in en nabij Kamp Amersfoort overleden ‘Russen’ begraven lagen.

73 overige oorlogsslachtoffers

Amersfoort fungeerde dus als verzamelplaats voor in Nederland begraven slachtoffers uit de toenmalige Sovjet-Unie. Ook de stoffelijke overschotten van 73 dwangarbeiders en Sovjetsoldaten in Duitse dienst (vooral Georgiërs en Armeniërs) werden in Amersfoort herbegraven.

Omdat op Rusthof onvoldoende ruimte was, werd een aparte begraafplaats in Leusden aangelegd. Dit Sovjet Ereveld werd op 18 november 1948 geopend door minister van oorlog W.F. Schokking.